Savaşın birinci yılında gaz piyasalarında neler yaşandı?

Ekonomilerin Kovid-19 salgını sonrası toparlanmaya başladığı 2021 yazında ortaya çıkan arz-talep dengesizliği güç krizinin başlamasına yol açsa da Rusya’nın 24 Şubat 2022’de Ukrayna’da başlattığı savaş sonrası kriz derinleşti. Batılı ülkelerin Rusya’ya uyguladığı ambargolara karşı Rusya da bilhassa Avrupa’ya gaz akışını büyük oranda azalttı.

Avrupa Birliği (AB), doğalgaz depolarını doldurmak, alternatif kaynaklar bulmak ve Rus gazına bağımlılığı azaltmak için çeşitli tedbirler alırken, piyasalardaki inanılmaz durum gaz fiyatlarının rekor düzeye ulaşmasına yol açtı.

Avrupa’da en fazla derinliğe sahip Hollanda merkezli doğalgaz ticaret noktası TTF’de süreç gören vadeli kontratların fiyatı Eylül 2021’de megavatsaat başına 30 euro düzeyindeyken, bir yıl boyunca daima artış gösterdi ve yüzde 1000’in üzerinde artışla Ağustos 2022’de megavatsaat başına 346 euroya kadar çıktı.

Bir yılda yüzde 76 azaldı

Doğalgazın megavatsaat başına fiyatı savaşın başlamasından evvelki gün olan 23 Şubat’ta ise 87 euro düzeyindeydi. AB gaz depolarında doluluk oranlarının beklenenden yüksek seyretmesi ve ılıman hava koşulları sayesinde gaz talebinin düşmesi, bu kış mümkün gaz kısıtlarının önüne geçerken, fiyatların da geri çekilmesini sağladı.

TTF’de Nisan 2023 vadeli kontratlarda gaz megavatsaat başına yaklaşık 50 euro düzeyinden süreç görüyor.

Avrupa’da gaz açısından Rusya’ya bağımlılığı azaltmak için alınan tedbirler ve yeni altyapı yatırımları, gaz piyasasında birçok “ilk” olarak öne çıkarken, AB’nin Rusya’dan gaz ithalatı bir yılda yüzde 76 azaldı.

AB’nin ABD’den LNG ithalatı yüzde 143 arttı

Araştırma kuruluşu Güç İktisadı ve Finansal Tahlil Enstitüsü (IEEFA) Avrupa Analisti Ana Maria Jaller-Makarewicz, savaşın birinci yılında gaz piyasalarında yaşanan harikulâde periyodu kıymetlendirdi.

Ukrayna’daki savaş öncesinde Avrupa’nın gaz ithalatının yüzde 40’ının Rusya’dan gerçekleştirilirken, bu bağımlılığı düşürmede Avrupa’nın sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ithalatını yüzde 60 artırması tesirli olduğu.

Avrupa’nın ABD’den LNG ithalatı 2022’de yüzde 143 arttı, Katar’dan dış alımın yüzde 23 yükseldi. Rusya’dan LNG alımı da geçen yıl 2021’e nazaran yüzde 12 arttı.

LNG ithalatı yüzde 55 arttı

Rus LNG’sinin Avrupa’daki en büyük alıcılarının Fransa, İspanya, Belçika ve Hollanda oldu. Fransa, İspanya ve Belçika’nın Rusya’dan LNG ithalatı toplamda yüzde 55 arttı. Hırvatistan, Litvanya, Portekiz, İsveç ve Birleşik Krallık ise Rus LNG alımını geçen yıl keskin halde azalttı. Birleşik Krallık 1 Ocak 2023 prestijiyle Rus LNG ithalatını büsbütün durdurdu.

Avrupa’nın LNG alımını artırması spot piyasada LNG fiyatlarını rekor düzeye taşıdığını ve arz sıkışıklığına yol açtı. LNG artık değerli, riskli ve oynak bir global bölüm olarak tanımlanmaya başladı.

Yeni tedbirler alındı

Savaşın birinci yılında Avrupa’da Rus gazına bağımlılığı düşürmek için talebi azaltmaya ve ithalat altyapısını geliştirmeye yönelik yeni tedbirler alınmayabaşlandı. En az 11 ülke ısınmada 2027’ye kadar fosil yakıt kullanımını sınırlama ya da yasaklama kararı aldı. Isı pompalarının satışları rekor kırdı, Avrupa’da ısı pompa satışları 2019’daki sayısı ikiye katlayarak 3 milyona ulaştı. AB’de 41,4 gigavat yeni güneş gücü kapasitesi kuruldu. Bu sayı, 2021’e nazaran yüzde 47 artış manasına geliyor. Bu yıl 50 gigavat ve 2026’da 86 gigavat güneş gücü kapasitesi eklenmesi bekleniyor.

Yüzer gemiler planlandı

Savaşın başlamasının akabinde birkaç ülke Rus gazına bağımlılığı kesmek için yeni LNG terminali projesi açıklarken, kimilerinin da mevcut altyapılarını genişletme yoluna gitti.

Almanya, üç kara LNG terminali projesi planlarken, 6 yüzer LNG depolama ve gazlaştırma ünitesi (FSRU) planlarını hızlandırdı. İtalya’da iki FSRU projesi şu an Snam tarafından geliştiriliyor ve kimi potansiyel yeni kara terminalleri de bedellendiriliyor. Finlandiya ve Estonya, süratle ortak bir FSRU projesi geliştirmeyi kararlaştırdı. Ayrıyeten, Estonya’daki Paldiski LNG terminali projesi de tamamlandı. Fransa bir FSRU, Yunanistan ise iki FSRU projesi yapacağını açıkladı. Hırvatistan hükümeti ise Krk LNG terminalinin kapasitesini yıllık 2,6 milyar metreküpten 6,1 milyar metreküpe çıkarmaya karar verdi. Hollanda’da Eemshaven bölgesindeki yıllık 8 milyar metreküp kapasiteli yüzer LNG terminali ve Almanya’nın birinci LNG terminali olan Uniper’in geliştirdiği 7,5 milyar metreküp kapasiteli Wilhelmshaven’deki LNG terminali 2022’de faaliyete geçti.

Öte yandan bilhassa LNG altyapısındaki genişlemenin Avrupa için gelecek yıllarda büyük bir risk oluşturduğu belirildi. AB’nin yenilenebilir güç amaçlarının başarılmasıyla LNG talebi 2030’da 150 milyar metreküp civarında olacak ve bu sayı 2022’deki 175 milyar metreküplük talebin altında. Bu da Avrupa’daki LNG terminallerinin kullanım oranlarının yüzde 40’a düşeceği manasına geliyor.

Gaz depoları boş bırakıldı

Savaşı’nın birinci yılında Avrupa güç kesiminin “yapısal zayıflığı ve adaptasyon gücü” birebir anda gösterdi.

Rusya, AB’deki gaz depolarını 2021 yazı prestijiyle boş bırakmaya başladı ve AB’nin depoları doldurmak için 33 milyar metreküp ilave gaza muhtaçlığı oldu. Sonrasında ise Rusya 2022’de AB’ye gaz ithalatını yüzde 76 azalttı. AB gaz talebini yüzde 10’un üzerinde düşürerek ve LNG ithalatını neredeyse ikiye katlayarak bu durumla baş edebildi.

12 milyar eurodan 100 milyar euroya

İlk defa TTF gaz fiyatı olağan düzeyine nazaran 10 ila 15 kat artarak tarihi düzeyleri gördü. Sonucunda, gaz depolarını doldurmak AB’ye birinci kere 100 milyar euroya mal oldu ki bu sayı son 10 yıldır yıllık ortalama 12 milyar euro düzeyindeydi. Ayrıyeten birinci kere Rusya ve AB ortasındaki iki ana doğalgaz çizgisi Kuzey Akım ve Yamal neredeyse iki hafta durma noktasına geldi. Olağanda faaliyetlerin bu müddetle durdurulması bakım çalışmaları için olurken, bu sefer boru sınırlarına derin sulardaki taarruzlar nedeniyle sınırlar devre dışı kaldı. Avrupa çapında LNG altyapısında da birinci kere bu kadar kısa mühlet zarfında genişleme görüldü.

AB Rus kömürü, ham petrolü ve petrol eserlerine birinci kere ambargo uyguladı. Böylelikle AB’nin Rusya’ya gaz tüketiminde yüzde 40, petrolde yüzde 25, petrol eserlerinde yüzde 15 ve kömürde yüzde 60 olan bağımlılığı büyük oranda ortadan kalktı.

Tarihi düzeylerin akabinde düşüş eğilimine giren gaz fiyatlarının ise doğalgaz depolarının tekrar doldurulacağı yaz devrinde yükselişe geçebileceği ikazında bulunuldu.